Matterhorn – Karl Marlantes

De vijand die elk moment kan toeslaan in een gruwelijk hete jungle. Slangen, spinnen, muggen en tijgers in diezelfde jungle en als klap op de vuurpijl bloedzuigers op plaatsen waar je ze echt niet wil hebben. Welkom in de Vietnamoorlog, waar veteraan Karl Marlantes de fenomenale roman ‘Matterhorn’ over schreef.

De Vietnamoorlog, een korte introductie

De Verenigde Staten raakten verzeild in de Vietnamoorlog nadat ze Zuid-Vietnam steunden in hun conflict tegen Noord-Vietnam. Nadat de Fransen in 1954 Vietnam hadden verlaten, was het land volgens de akkoorden van Genève opgedeeld in twee stukken, om te voorkomen dat de communisten onder leiding van Ho Chi Minh het gehele land zouden overnemen. De VS steunden het zuiden, dat toch ook geen fraai regime was op het gebied van mensenrechten.

De tere balans hield niet lang stand en in 1957 raakten Noord en Zuid in oorlog met elkaar. Het noorden steunde de Vietcong, verzetsstrijders uit het zuiden die het tegen Zuid-Vietnam opnamen. De VS stuurde vele miljarden naar Vietnam, maar met name de CIA wilde graag harder ingrijpen in het land. President Kennedy was hier geen voorstander van, maar na zijn dood in 1963 wilde zijn opvolger Lyndon Johnson het groene licht voor meer bevoegdheden in Vietnam. Die zou hij echter alleen krijgen als daar een dringende reden voor was en prompt kreeg hij die na het incident in de Golf van Tonkin.

Noord-Vietnamese torpedobootjagers

In augustus 1964 werd, zo gaat het verhaal, een Amerikaans schip aangevallen door Noord-Vietnamese torpedobootjagers. Nog altijd wordt er veel scepsis geplaatst bij dit verhaal en valt niet uit te sluiten dat de Amerikanen dit zelf hebben uitgelokt of verzonnen, om Johnson zijn reden te geven Noord-Vietnam met alle mogelijke middelen te bestrijden. Dat gebeurde ook, Amerika trok ten strijde.

De Vietnamoorlog bleek geen gemakkelijke opgave. De Vietcong guerilla’s bleken in de jungle lastig te bestrijden en grootschalige bombardementen met napalm of zelfs bestrijdingsmiddelen (Agent Orange) hielpen niet de oorlog te beslissen. Daarnaast was de jungle zelf een grote tegenstander van de Amerikanen: bloedheet, vol ongedierte, boobytraps en natuurlijke hindernissen. Ook raciale spanningen tussen de troepen onderling laaiden op en toonden aan hoe verdeeld Amerika destijds was.

In 1973 kwam een eind aan de Amerikaanse inbreng en trok het land zich terug. Zuid-Vietnam werd snel veroverd door het noorden en in 1975 werd de hoofdstad Saigon veroverd. Dat je die vandaag de dag kent als Ho Chi Minh-stad, geeft aan hoe de oorlog afliep: Vietnam werd een socialistische republiek. Nog steeds worden in de jungle oorlogsrestanten gevonden zoals blindgangers, wapens en tanks en de bevolking in de jungle heeft op de lange termijn te maken gekregen met de geboorte van verminkte of gehandicapte kinderen, door de effecten van de chemische bestrijdingsmiddelen die werden ingezet.

Luitenant Karl Marlantes

Het was dit strijdtoneel waarvoor Karl Marlantes (1944) zich vrijwillig aanmeldde. Afkomstig uit een goed milieu in Oregon, afgestudeerd aan de universiteit van Yale in 1967, hij kon gaan studeren in Oxford, Marlantes was niet de doorsnee rekruut van het Amerikaanse leger. Toch kon hij het niet aanzien hoe leeftijdsgenoten stierven in Vietnam en nam hij dienst. Als 23-jarige luitenant leidde hij zijn soldaten op vele missies in vijandelijk gebied. Dat was, nog even afgezien van de gevechten, geen pretje, volgens Marlantes zaten ze er vaak zolang dat schimmel en ringworm onder de soldaten heel gewoon was.

Tijdens zijn diensttijd van in totaal een jaar won Marlantes vele medailles voor getoonde moed en leiderschap, waaronder zelfs twee Purple Hearts. Met gevaar voor eigen leven leidde hij zijn manschappen een heuvel op waar Noord-Vietnamese troepen zich verschanst hadden in bunkers. Ondanks dat hij elk moment getroffen kon worden (en werd, maar niet dodelijk) door een kogel, bleef Marlantes oprukken en vernietigde eigenhandig enkele posities van de vijand, waarna de heuvel uiteindelijk werd ingenomen. Na afloop van dit gevecht eiste hij dat eerst alle gewonden werden afgevoerd en bleef hij zelf, ook gewond, in functie. Heldhaftig, dat zeker, maar ook broodnodig omdat vrijwel alle andere officieren het niet hadden overleefd.

Trauma van de Vietnamoorlog

Marlantes vertrok uit het leger in 1972 en keerde terug naar de VS. Toen pas begon zijn echte gevecht. Hij trouwde, werd consultant en stichtte een gezin, probeerde weer een normaal leven op te pakken maar de jungle liet hem niet los. Hij ging haast maniakaal om met zijn gezin, leerde zijn kinderen zelfverdediging, schieten, trips naar de supermarkt werden voorbereid alsof het een operatie tegen de Vietcong betrof. Als consultant blonk hij uit in stressvolle tijden, alsof hij onder vuur lag. Hij raakte aan de drugs, scheidde van zijn vrouw, probeerde de oorlog wel van zich af te schrijven door aan een roman te beginnen, maar de grote klap kon niet uitblijven.

Toen zijn zoon hem vroeg wat hij eigenlijk in Vietnam had gedaan, stortte Marlantes volledig in en begon te huilen. Hij zag weer de ogen van een Vietnamees die hij had gedood in zijn slaap en besloot hulp te zoeken. De diagnose bleek weinig verrassend: post-traumatisch stress syndroom (PTSD), iets wat onder vele veteranen uit Vietnam en andere slagvelden voorkomt. De klap van het doden of gedood worden hakt er aardig in bij jonge mannen, twintigers, iets waar zij nooit op voorbereid werden.

Marlantes kwam uiteindelijk weer op het goede spoor terecht. Hij hertrouwde met een therapeute, zocht contact met zijn oude maten uit Vietnam en herstelde de relatie met zijn kinderen. Door te praten over wat hij had meegemaakt in Vietnam, kon hij zijn ervaringen een plek geven. Zijn oude kameraden zijn trots op hem doordat hij de realiteit van de oorlog aan het grote publiek duidelijk maakt.

Het boek Matterhorn van Karl Marlantes

Marlantes schrijft en praat over zijn ervaringen in Vietnam en kwam in 2013 met de roman ‘Matterhorn’, waarin hij op zeer realistische wijze schrijft over de Vietnamoorlog. Het boek werd in een tijdsbestek van ruim dertig jaar geschreven! Hoewel fictie, zijn de ervaringen die de hoofdpersoon (een jonge luitenant, net als Marlantes zelf) meemaakt, doordrenkt van Marlantes’ eigen kwellingen. Ziekte, honger, dood, nog meer dood, vriendschap, bloedzuigers, racisme; dit is hoe Vietnam werkelijk was. Matterhorn is met afstand de allerbeste oorlogsroman die ik ooit heb gelezen, een absolute aanrader!