Op maandag 8 december 1980 werd één van de grootste muziekiconen die de twintigste eeuw gekend heeft in New York vermoord. Hij werd maar veertig jaar oud. De dader zit vijfendertig jaar later nog steeds achter gesloten deuren, veel fans zijn nooit gestopt met rouwen. “Weet je wel wat je gedaan hebt?” schreeuwde een getuige direct na de moord tegen de dader. “Yeah”, antwoordde deze rustig. “I just shot John Lennon.”

De moord op John Lennon

Die maandagochtend 8 december hadden John Lennon en zijn vrouw Yoko Ono een fotosessie voor het tijdschrift Rolling Stone – de cover van de naakte Lennon die zijn aangeklede vrouw kust behoort nog steeds tot één van de beroemdste covers aller tijden. Na het maken van de foto’s gaf Lennon zijn, naar later bleek, allerlaatste interview. Dave Sholin, een DJ voor radio-omroep RKO Radio Network, noteerde onder andere de volgende uitspraak: “Mijn werk zal niet af zijn tot ik dood en begraven ben. En die gebeurtenis zal hopelijk nog lang niet plaatsvinden.”

Om een uur of vijf ’s middags verliet het echtpaar hun New Yorkse appartement in het Dakota, een gebouwencomplex nabij Central Park. Diverse fans stonden als gebruikelijk op Lennon te wachten, voor een handtekening of een foto met hun held.

Amateurfotograaf Paul Goresh, een fan van Lennon die vaak bij de woning stond en inmiddels zelfs een goede kennis van de zanger was geworden, was ook aanwezig. Hij zag hoe een wat pafferige jongeman aan kwam lopen met in zijn handen Lennons laatste album, Double Fantasy. Goresh: “Eigenlijk zei de jongen helemaal niets. John keek naar hem en vroeg of ie een handtekening wilde. De fan knikte en vervolgens werd zijn album voorzien van Lennons signatuur. Ik had mijn camera bij de hand en schoot toevallig wat foto’s van het moment. John vroeg of de jongen nog meer van hem wilde, maar hij schudde zijn hoofd en liep weer weg. Heel vreemd eigenlijk. Je ziet op mijn fotoserie ook dat Lennon het maar een merkwaardige jongen vond.” Na dit oponthoud dook Lennon met zijn vrouw in een limousine. De foto die Goresh van dat moment maakte, bleek de laatste foto van een levende John Lennon te zijn. Nadat de auto uit het zicht was verdwenen bleek de merkwaardige fan toch te kunnen praten. Goresh: “Ik wilde weggaan maar die jongen vroeg me om te blijven. Toen ik vroeg waarom, antwoordde hij dat er misschien wel iets ging gebeuren, dat het misschien de laatste keer zou worden dat ik hem zou kunnen zien; dat ik nu nog een handtekening kon krijgen. Ik hoefde helemaal geen handtekening, want ik sprak Lennon vaak genoeg. En wat zou er moeten gebeuren dan? Die jongen was echt verward. Hij antwoordde dat Lennon misschien wel naar Spanje of zo kon gaan die avond. Dat was het laatste wat ik van hem hoorde.”

Lennon en zijn vrouw werkten enkele uren in een studio aan hun nieuwe single, Walking On Thin Ice. Om 23:50 uur keerden ze weer terug bij het appartementencomplex in. Daar werden ze opgewacht door de fan die eerder die dag om een handtekening had gevraagd. Deze keer had de jongen minder goede bedoelingen.

Vijf schoten

Ineens werd er geschoten. Vanuit een donkere nis nabij de ingang schoot de 25-jarige Mark David Chapman op de artiest, die tweemaal in zijn rug werd geraakt en tweemaal in zijn schouder. Een vijfde schot mistte. Lennon wist nog vijf stappen te zetten, stamelde “Help me, ik ben beschoten”, en zonk daarna ineen. Zijn lichaam was slap, zijn botten gebroken. Toegesnelde agenten brachten Lennon naar het Roosevelt-ziekenhuis. Onderweg probeerde agent James Moran hem wakker te houden door aan hem te vragen of hij nog wist wie hij was. Lennon knikte wel ja, maar eigenlijk was allang duidelijk dat hij helemaal geen kans had om te overleven. Zeven artsen probeerden zijn leven te redden, maar later verklaarde Dr. Stephan Lynn dat de patiënt al bij aankomst was overleden. Het officiële tijdstip van zijn dood werd 23:07 uur.

Chapman deed na zijn daad geen moeite om te vluchten: zittend op de stoeprand bij het appartementencomplex van Lennon wachtte hij rustig zijn lot af, met in zijn hand zijn lievelingsboek en naast hem zijn .38 Special-pistool. ‘Dit is mijn statement’ had hij met pen in het boek gekrabbeld. Chapman later: “Het was een soort roeping, een speciale missie. Lennon moest dood.”

De dood van John Lennon

De rest van de avond domineerde het nieuws alle media. Op radiozenders werden onafgebroken alle hits van de Beatles gedraaid. De drie overgebleven leden van de popgroep spraken geschokt de wereld toe. In de nabijheid van Lennons appartement schuilden duizenden New Yorkers samen om te zingen en te rouwen – Yoko Ono kon er ’s nachts niet van slapen. Pete Hamill schreef in New York Magazine: “In het mortuarium waren medewerkers druk bezig. Achter hen lag, in een koelkast, de jaren ’60.” Amerikanen waren niet zo geschokt geweest sinds de moord op John F. Kennedy, zeventien jaar eerder. Iemand schreef in Rolling Stone Magazine dat het land in al die jaren weinig opgeschoten was: “Eerst schoten we onze presidenten neer, nu onze muzikanten.”

Op 10 december werd Lennon gecremeerd. In de dagen die volgden werden er in Engeland en in New York grote bijeenkomsten gehouden waar Lennon in stilte werd herdacht – zo kwamen meer dan 100.000 mensen samen in Central Park. In 1985 kwam er een herdenkingsplaats in dit park, 10.000 vierkante meter groot, nabij het Dakota: Strawberry Fields. Centraal in het park ligt de mozaïeken cirkel met het woord ‘Imagine’. Dit monument is sinds de oprichting meestal overladen met bloemen, kandelaars en andere attributen van fans over de hele wereld. John Lennon mag dan dood zijn, vergeten is hij nooit.

Op zijn comeback album, dat een maand voor de moord uitkwam, zong Lennon in Beautiful Boy een beroemd, bijna profetisch zin: “Life is what happens to you, while you’re busy making other plans.” Het leven kent alleen maar verrassingen waarmee je geconfronteerd wordt terwijl je druk bent met het maken van andere plannen. Hoe ironisch. Dé vredesactivist van zijn tijd werd geboren in een oorlog en stierf onder gewelddadige omstandigheden. Waarom? Wie was de gek achter het wapen?

De moordenaar van John Lennon – Mark David Chapman

Drugs, psychiatrie, obsessies, suïcidale neigingen, stemmen in zijn hoofd. Mark David Chapman was geen gezonde jongen toen hij de moord op Lennon beging. Hij voelde zich een mislukkeling. “Ik word gek”, schreef hij drie maanden voor de moord aan een vriendin.

Chapman werd geboren in Fort Worth, Texas, op 10 mei 1955. Zijn vader was een gewelddadige man, zijn moeder had weinig in te brengen. Chapman fantaseerde vaak over een denkbeeldige groep kleine mensen waarover hij de totale macht had. Hij werd gepest, een mietje genoemd. Hij voelde zich het gelukkigst als hij thuis was, waar hij nummers van de Beatles afspeelde voor zijn onzichtbare vrienden. Mark was een groot fan van de groep, en van Lennon in het bijzonder.

Toen hij een jaar of veertien was veranderde de jongen. Hij begon marihuana en heroïne te gebruiken, liet zijn haar groeien, begon in opstand te komen tegen zijn ouders. Zijn studie negeerde hij steeds vaker. Twee jaar later eindigde deze periode zo snel als hij begonnen was. Chapman ontmoette een inspirerende geestelijke en werd een herboren Christen. Hij werd onherkenbaar voor zijn vrienden: een nieuwe garderobe, de schaar in zijn haar, een groot kruis om zijn nek.

Twee gebeurtenissen waren in deze periode belangrijk voor Chapman. Zijn held Lennon verklaarde in een interview dat hij dacht dat de Beatles op dat moment populairder waren dan Jezus Christus. Over de hele wereld kwamen negatieve reacties, maar ook Chapman was helemaal klaar met zijn idool. Daarnaast kreeg hij van een vriend het boek The Catcher In The Rye, een beroemde roman over een verwarde jongen die van huis rende om te gaan dwalen in New York. Chapman vereenzelvigde zich vanaf nu obsessief met de hoofdpersoon, Holden Caulfield.

Een leraar van zijn middelbare school vertelde later: “Van de vierhonderd studenten die ik les gaf, zou Mark de laatste zijn waarvan ik zou verwachten dat ie een moord zou begaan.” De docent was lang niet de enige met goede herinneringen. Na zijn afstuderen op Columbia High School werkte Chapman een tijd op diverse plekken in de Verenigde Staten, en ook een tijdje in Libanon. Goed werk in kerken, met vluchtelingen en kinderen. Zijn superieuren roemden hem om zijn betrokkenheid en harde werk, de jongeren zagen hem als een held. Een meerdere: “Als er iemand de potentie had om een goed man te worden, was het Mark. Hij werd mijn rechterhand, een talentvolle jongen, ik nam hem steeds vaker mee naar belangrijke vergaderingen. Hij schudde zelfs de hand van president Gerald Ford.” Na deze periode studeerde Chapman weer even. Hij kreeg zijn eerste vriendin en had hier en daar een baan. Zo kreeg hij als beveiliger het schieten onder de knie. Maar Chapman bleef zich een mislukkeling voelen. Hij besloot naar Hawaï te reizen om daar een zelfmoordpoging te ondernemen. Het paradijs had echter een goede uitwerking op hem, en hij boekte weer een reis naar huis. In mei 1977 keerde hij echter terug, depressief en vastbesloten om er nu een einde aan te maken. Die uiteindelijke zelfmoordpoging mislukte en de volgende ochtend liet hij zich opnemen in een psychiatrische kliniek. Hier begon hij al snel met zijn gitaar andere patiënten op te vrolijken. Het ziekenhuis nam hem na een tijdje zelfs aan. Zijn leidinggevende: “Iedereen was gek op die jongen. Met name de ouderen, die normaliter weinig aandacht kregen. Een hele sympathieke jongen – ik kan niets vervelends over hem zeggen.”

Op een wereldreis in 1978, waar Chapman onder andere Tokyo, Seoul, Singapore, Delhi, Londen en Parijs bezocht, ontmoette hij de vrouw van zijn leven. Gloria Abe was een reisagente – net als de vrouw van John Lennon ging het om een Japans-Amerikaanse vrouw. In januari 1979 liep het verliefde koppel over het strand toen Chapman plotseling hurkte om iets in het zand te schrijven. Gloria: “Hij schreef of ik met hem wilde trouwen. Ik schreef er het woord ‘ja’ onder. Het was de mooiste dag van mijn leven, zelfs nog mooier dan de huwelijksdag. Hij droeg me over het strand; we waren allebei erg gelukkig.” Het stel trouwde op 2 juni 1979.

De reden voor de moord op Lennon

Chapman kreeg vervolgens weer wat baantjes die allemaal kortstondig van aard waren. Het ging niet goed met hem. Hij dronk enorm veel en hoorde weer stemmen in zijn hoofd. Hij ging steeds vaker over tot krankzinnige acties: dan weer kocht hij dure kunst, dan weer was hij wekenlang extreem zuinig om uit zijn schulden te komen. Hij gooide al zijn platen weg, om ze later weer te vervangen door anderen, die daarna ook weer werden weggegooid. Hij kocht een audioset die snel daarna weer kapot werd gemaakt, hij verloste zich van zijn televisie. Gloria wist zich intussen geen raad meer – ze vertelde later dat ze zich vaak huilend opsloot in de badkamer. Chapman kocht twee nieuwe edities van The Catcher In The Rye en maakte serieuze plannen om zijn naam te veranderen in Holden Caultfield. Van de bibliotheek leende hij tientallen boeken, waaronder een biografie over John Lennon. Gloria: “Hij werd woedend. Hij kon het niet verkroppen dat Lennon het over liefde en vrede had, terwijl hij miljoenen bezat. Mark wilde vanaf dit moment Lennon opzoeken in New York.” Toen zijn vrouw dacht dat ze alles had meegemaakt, begon Chapman naakt en in de kleermakerszit te bidden voor de duivel.

Mark Chapman zou later door psychiaters worden gediagnosticeerd als een paranoïde schizofreen. Veel mensen die Chapman kenden in de tijd voor de moord, spraken louter lovende woorden over hem. Ze kenden de goede kant van de jongen en waren onwetend van de demonen die zijn geest teisterden. Toen Chapman het idee opvatte om John Lennon te vermoorden, bad de goede Chapman dat hij de kracht had om de plannen niet door te zetten. De slechte kant juichte de kwade bedoelingen alleen maar toe. De laatste stem won.

In de herfst van 1980 ging Chapman tweemaal naar New York. De eerste keer kon hij de juiste kogels voor zijn wapen nergens kopen, de tweede keer zag hij in een helder moment in waar hij mee bezig was. Chapman later: “Opeens was ik weer in het hier en nu. Ik realiseerde me dat ik een vrouw had die van me hield. Ik vertelde haar dat ik van plan was geweest om John Lennon te vermoorden en zij vroeg me om thuis te komen. Dus ik keerde terug naar Hawaï.” Zijn demonen waren maar voor even verdwenen. Op 6 december keerde Chapman terug naar Manhattan. Tegen een taxichauffeur schepte hij op dat hij een geluidsman was die zojuist terugkwam van een geheime sessie van Lennon en Paul McCartney. Die zouden voor het eerst sinds het einde van de Beatles weer samen in de studio gestaan hebben. Overdag hing hij wat rond bij Lennons woning in het Dakota. Hij sliep in een pension waar hij ’s nachts gestoord werd door een luidruchtig homoseksueel koppel. De volgende dag checkte hij in bij een ander pension. Ook op deze zondag hing hij rond bij het appartement op 72nd Street. Net als Holden Caultfield in The Cathcher In The Rye bestelde Chapman die avond een escortmeisje, maar net als in het boek ging het hem alleen maar om een goed gesprek, niet om de seks. Om drie uur ’s nachts verliet het meisje de kamer, 190 dollar rijker. En toen was het inmiddels 8 december.

In hechtenis – voor de rest van zijn leven

Drie uur na de moord verklaarde Chapman: “Vanmorgen liep ik een boekenwinkel in en kocht ik The Catcher In The Rye. Een groot deel van mijn wezen is Holden Caulfield, een kleiner deel behoort tot de duivel. Ik ging naar het Dakota. Daar bleef ik tot Lennon naar buiten liep, en hij zette zijn handtekening op mijn album. Het aardige deel van mijn ziel won toen. Ik wilde teruggaan naar mijn hotel maar het lukte niet. Dus ik wachtte tot hij terugkeerde in zijn limousine. Yoko liep eerst voorbij. Ik groette haar, wilde haar geen pijn doen. Toen zag ik John, die me even opmerkte en daarna Yoko achterna liep. Toen pakte ik mijn wapen en begon ik te schieten. Achteraf kan ik niet geloven dat ik dat heb gedaan. Ik stond daar maar, met in mijn handen The Cather In The Rye. Ik wilde niet wegrennen. Wat er met het wapen gebeurde weet ik niet meer. Ik voelde me raar. Toen kwam de politie: ik werd geboeid en meegenomen.”

Gehaat door miljoenen mensen van over de hele wereld werd Chapman al snel door een klein leger aan psychiaters onderzocht. Hij onderging vele testen en sprak open over de haat tegenover zijn vader, zijn vereenzelviging met Holden Caultfield en de stemmen in zijn hoofd. Hij gaf ze een lijst met beroemde mensen die ook op de nominatie hadden gestaan om te worden vermoord, en hij vertelde dat hij in New York even gedacht had aan zelfmoord, door van het Vrijheidsbeeld te springen. Men concludeerde dat Chapman ondanks al zijn waanbeelden gewoon voor de rechter kon komen. De diagnoses verschilden, maar zes artsen waren bereid om, ter verdediging van de verdachte, te verklaren dat hij psychotisch was.

In januari kreeg Chapman het naar eigen zeggen briljante idee om tijdens zijn rechtszaak The Cather In The Rye te promoten. De media zouden er volgens hem wel voor zorgen dat iedereen straks dat boek zou gaan lezen; zodat er zelfs een luxe editie van zou gaan verschijnen. Hij wilde het boek gaan lezen tijdens de zaak, en van tijd tot tijd de titel de zaal in schreeuwen. Op 8 juni, twee weken voor zijn proces, kwam hij tot inkeer. Hij besloot dat het het beste was, als hij gewoon schuldig pleitte. Hij wilde, tegen het advies van zijn juristen, niet ontoerekeningsvatbaar worden verklaard. Had ie dat wel gedaan, dan was ie waarschijnlijk krankzinnig verklaard en naar een psychiatrisch ziekenhuis gestuurd. Nu werd hij op 24 augustus 1981 veroordeeld tot een levenslange gevangenisstraf. Verzoeken tot vervroegde vrijlating zou hij pas mogen indienen vanaf het begin van het nieuwe millennium.

Zijn straf zat hij lang uit in een gevangenis in Attica, New York; in mei 2012 verhuisde hij naar Wende State Prison. Chapman is een modelgevangene die, de vijftig ruim gepasseerd, veel huishoudelijk werk doet en vaak in de keuken staat; daarnaast leest hij veel en schrijft hij korte verhalen. Chapman krijgt tweemaal per jaar toestemming om even met zijn vrouw te vertoeven in een privéruimte. Gloria Abe heeft hem nooit verlaten. Naast haar komen ook zijn zus en wat vrienden af en toe op bezoek. Er zijn, zo werd ooit naar buiten gebracht, meer dan honderd medegevangenen die zijn bloed wel kunnen drinken. Lennon had kennelijk veel fans onder criminelen. Ook buiten de muren van de gevangenis zou het voor Chapman nooit veilig zijn; zijn vrijlating zou voor hem ironisch genoeg een doodvonnis betekenen.

Sinds 2000 vraagt hij elk jaar om vervroegde vrijlating bij de reclasseringscommissie. Chapman bij het eerste verzoek: “Ik zal jullie beslissing hoe dan ook accepteren. Ik wil zo graag de kans krijgen om spijt te getuigen aan mevrouw Lennon. Ik heb geprobeerd me in haar in te leven, hoe het moet zijn om het bloed van je echtgenoot te zien, om de paniek te voelen, om de hele nacht de muziek van de Beatles te horen die buiten werd gespeeld door fans. Ik was jong en stom in die tijd, geïmponeerd door zijn sterrendom. En er zaten duivels in mij, demonen die hun controle over mij inmiddels allang verloren hebben. Ik besefte niet dat Lennon een mens van vlees en bloed was, met gevoelens en mensen die van hem hielden. En ik ben degene die leed aan een obsessie, die een einde wilde maken aan dat leven. Eigenlijk vind ik dat ik helemaal geen rechten meer zou mogen hebben, ik heb er ontzettend veel spijt van. En dat wil ik tegen mevrouw Lennon zeggen. Als er iets was wat ik zou kunnen doen om haar pijn weg te nemen, ik zou het doen. En dat zeg ik allemaal heus niet om jullie beslissing te beïnvloeden. Ik voel het echt zo. Het is verschrikkelijk om telkens te realiseren wat ik heb aangericht.”

Vervroegde vrijlaten 11 keer geweigerd

In augustus 2020, werd zijn vervroegde vrijlating voor de 11e keer geweigerd. De verzoeken om vrijlating zijn tot dusver altijd geweigerd. Yoko Ono en diverse politici hebben al meerdere malen campagne gevoerd tegen Chapmans ontslag uit de gevangenis en kenners voorspellen dat zijn wens nooit gehonoreerd zal worden, angstig als men is voor de publieke opinie en de politieke gevoeligheden. De besloten hoorzittingen hebben nooit langer dan vijftig minuten geduurd – eigenlijk wordt elke keer herhaald dat een vrijlating niet in verhouding zou staan tot de aard van het vreselijke misdrijf. Chapman denkt daar anders over: “Ik ben niet langer een gevaar voor de maatschappij en ik heb mijn psychische problemen uit die tijd allemaal overwonnen. Als ik nu vrij zou komen, zou ik een eerlijk leven leiden. Ik zou een baan gaan zoeken en wat reizen, kerken bezoeken en de mensen vertellen wat er met mij gebeurd is. Ze de weg naar onze Heer wijzen.” De volgende mogelijkheid om vervroegd vrijgelaten te kunnen worden is op zijn 67e leeftijd in het jaar 2022.

Verenigd in verdriet

Drie maanden voor de moord werd John Lennon geïnterviewd door David Sheff, van Playboy Magazine. Hij sprak er zich uit over de grootste pacifisten van de vorige generaties: “Mahatma Gandhi en Martin Luther King zijn goede voorbeelden van fantastische vredesactivisten die op een gewelddadige manier aan hun einde kwamen. Ik zal dat nooit begrijpen. We zijn pacifisten, maar ik weet niet wat dat nog inhoudt als je als pacifist wordt neergeschoten. Nee, dat zal ik nooit begrijpen.” Niemand begreep er na de moord op Lennon nog iets van. Het hoogste doel van een pacifist is vrede op aarde, en heel even was de droom van de beroemdste Beatle uitgekomen. Normaal zo verdeeld door geweld, was de wereld even verenigd in verdriet.