Ietwat zwartgallig zouden we kunnen stellen dat je als moderne natie niet meetelt als je niet je eigen burgeroorlog hebt gehad. Dat geldt bijvoorbeeld voor Nederland (1568-1648), Engeland (1641-1652), Duitsland (1618-1648) en Spanje (1936-1939), maar ook Amerika kent zijn eigen bloedige broedertwist. Van 1861 tot en met 1865 stonden de blauwbloezen en grijshemden elkaar om ideologische, politieke en economische motieven naar het leven. Het conflict, waarbij zo’n 620.000 mensen sneuvelden, eindigde zo’n 150 jaar geleden. Een overzicht van het verloop van de Amerikaanse Burgeroorlog per jaar.
De Amerikaanse Burgeroorlog – wat vooraf ging
Hatred is in the air. Al jaren sluimert er een conflict tussen de noordelijke geïndustrialiseerde staten en de zuidelijke landbouwstaten dat bijna niet anders kan dan eindigen in een groter conflict. In de noordelijke staten is men over het algemeen fel gekant tegen de slavernij, een instituut dat op de katoenplantages in de zuidelijke staten nog springlevend is. Vrijheid stond in het noorden hoog in het vaandel. Hadden de vroegere kolonisten zich vanaf 1776 ook niet losgemaakt van hun Engelse meesters? Toch is dit helemaal niet de belangrijkste reden van de staat van onmin waarin men leefde. Veel belangrijker nog waren de rechten van de afzonderlijke staten in relatie tot de federale overheid. Met andere woorden, de zuidelijke staten hadden genoeg van de bemoeials uit het noorden, die hun normen en waarden aan hen wilden opleggen en die moeilijk verenigbaar waren met de leefwijze van het zuiden.
Op 6 november 1860 wordt Abraham Lincoln gekozen als president van de Verenigde Staten, een fel tegenstander van slavernij. Zijn verkiezing was voor de zuidelijke staten onaanvaardbaar. Zij zagen de bui al hangen: Lincoln en de zijnen zouden nog feller van leer gaan trekken tegen de slavernij. De zuidelijke staten keren hem de rug toe. Op 20 december 1860 is South Carolina de eerste staat die zich losmaakt uit het verband van de Verenigde Staten. ‘The Union Is Dissolved’, de unie is ontbonden, kopt de Charleston Mercury.
In de weken erna volgen Mississippi, Florida, Alabama, Georgia, Louisiana en Texas. Later volgen Virginia, Arkansas, Tennessee en North Carolina. Op 9 februari 1861 vormen zij samen de Confederate States of America. Als president wordt Jefferson Davis gekozen, een voormalig officier in het Amerikaanse leger en voormalig Minister van Oorlog onder president Franklin Pierce (1853-1857). De Confederatie bestaat uit elf staten en heeft een bevolking van negen miljoen mensen, waarvan er vier miljoen slaaf zijn. Ter vergelijking: de Unie bestaat uit 21 staten met meer dan twintig miljoen inwoners.
De Amerikaanse Burgeroorlog in 1861 – Zuidelijke troepen openen het vuur
De Zuidelijke Staten hebben zichzelf losgemaakt uit de Unie van de Verenigde Staten. Federale troepen van de Verenigde Staten die zich nog altijd op Zuidelijk grondgebied bevinden, worden gesommeerd het Zuiden te verlaten. Immers, zij zijn nu soldaten van een buitenlandse mogendheid en geen soldaten van de Confederatie. Maar de federale soldaten die nog altijd in Fort Sumter, South Carolina, zitten, zijn geenszins van plan de aftocht te blazen. Op 12 april 1861 openen Zuidelijke troepen het vuur op het fort: the American Civil War is begonnen. De federale troepen kiezen eieren voor hun geld en geven na drie dagen van beschietingen het fort op. Ze mogen overigens gewoon naar huis.
President Lincoln kan deze daad uiteraard niet onbestraft laten. Hij laat de Zuidelijke havens blokkeren, iets wat de Zuidelijke staten tijdens de komende oorlog zal opbreken, omdat zij zich hierdoor nauwelijks van buitenaf kunnen bevoorraden. Lincoln brengt een groot leger op de been van 75.000 man en biedt Robert E. Lee het opperbevel aan. Lee slaat het aanbod echter af. Hoewel hij tegenstander is van slavernij weigert hij te vechten tegen zijn landgenoten: zijn eigen staat Virginia heeft zich immers losgemaakt van de Unie. Lee zal de komende jaren uitgroeien tot de bekendste generaal van de Zuidelijke Staten. Lincoln hoopt de ‘opstand’ snel neer te kunnen slaan, maar zijn leger lijdt iets ten zuiden van het eigen Washington een nederlaag, wanneer het op 21 juli slaags raakt met een Zuidelijk leger bij Bull Run. ‘It’s damned bad’, zegt Lincoln. Hij beseft dat dit conflict wel eens lang zou kunnen gaan duren.
De Amerikaanse Burgeroorlog in 1862 – Het antwoord van Abraham Lincoln
Op 22 februari, de verjaardag van George Washington, geeft Lincoln het signaal voor een grootscheepse aanval op de afvallige Zuidelijke staten. En al in dit jaar worden de eerste scheuren in de Confederatie zichtbaar. De grootste stad van de nieuwe natie, de parel aan de monding van de Mississippi, New Orleans, wordt door Noordelijke troepen ingenomen, nadat zeventien schepen over de Mississippi zuidwaarts zijn gevaren. Op de zee buiten de stad lagen federale schepen, die deel uitmaakten van de algehele blokkade van het Zuiden. Op 1 mei trekt generaal-majoor Benjamin Butler met 5000 soldaten de stad binnen en stuit nauwelijks op gewapend verzet. Feitelijk was dit verlies een klap die de Zuidelijken niet meer te boven kwamen: hun grootste stad in handen van de Yanks en bovendien was de Confederatie in tweeën gescheurd, nu ze de Mississippi beheersten.
Niet alleen de verdediging was gebroken, maar ook de Zuidelijke trots. Overigens liet New Orleans zien wat een Noordelijke bezetting kon betekenen. Butler voerde als militair gouverneur een waar schrikbewind. Zo werd bijvoorbeeld iedereen die juichte voor Jefferson Davis veroordeeld tot drie maanden dwangarbeid. Hij verdiende de twijfelachtige bijnaam ‘Beast Butler’. Maar het Zuiden is nog lang niet op de knieën gedwongen. Bij Fredericksburg, Virginia, lukt het de Noordelijken niet om met een overmacht een klein Zuidelijk leger te overrompelen. Ze verliezen 13.000 man, terwijl het Zuidelijk leger ‘slechts’ 5000 levens moet betreuren.
De Amerikaanse Burgeroorlog in 1863 – Keerpunt van de oorlog bij Gettysburg
Op 3 maart voert Lincoln de dienstplicht in voor mannen van 20 tot 45 jaar. Rijke mannen kunnen zich voor 300 dollar vrijkopen. In New York breken rellen uit, omdat klaarblijkelijk alleen de armen hun levens in de waagschaal moeten stellen. Zij konden zich niet vrijkopen, want 300 dollar was ongeveer een jaarsalaris. De woede richt zich op zwarten, omdat zij misschien hun banen zouden inpikken als de blanke arbeiders op het slagveld stonden. Er vallen 120 doden. Eén zwarte man wordt zelfs opgehangen en in de brand gestoken. Ku Klux Klan-praktijken in New York. Op militair gebied is dit een beslissend jaar. Eerst krijgen de Noordelijken onder generaal Hooker op 4 mei een nederlaag te slikken bij Chancellorsville, Virginia. Alweer blijkt een veel kleiner Zuidelijk leger een horde te veel.
Generaal Robert E. Lee beklaagt zich. ‘Ik ben mijn rechterarm kwijt’
De troepen van generaal Lee houden stand tegen een overmacht. Maar de prijs is hoog: generaal Stonewall Jackson wordt geraakt door zijn eigen soldaten en moet deze vergissing op 10 mei bekopen met zijn leven. Lee beklaagt zich. “Ik ben mijn rechterarm kwijt.” Op 3 juni trekt hij met 75.000 soldaten noordwaarts de staat Pennsylvania binnen, waardoor hij een bedreiging vormt voor Philadelphia, Baltimore en Washington. Uiteindelijk stuiten ze bij het stadje Gettysburg per toeval op een vijandelijk leger. De mannen van Lee wilden in het kleine stadje schoenen halen, maar raakten slaags met een onderdeel Noordelijke cavalerie. Van 1 tot en met 3 juli vindt er een tactisch steekspel plaats, waarin de troepen van Lee uiteindelijk het onderspit moeten delven. Gettysburg zou Lee’s Stalingrad blijken: een keerpunt in de oorlog.
De Amerikaanse Burgeroorlog in 1864 – Confederatie vast als noot in een notenkraker
In dit jaar zit de Confederatie vast als een noot in een notenkraker. De boel dondert als een kaartenhuis in elkaar: Generaal U.S. Grant (later president van de Verenigde Staten) stoomt op naar Richmond, Virginia, de hoofdstad van de Confederatie, terwijl generaal Sherman vanuit het westen een opmars naar Atlanta begint, dat hij op 2 september inneemt. Met Atlanta en Georgia heeft hij het kloppend hart van de Confederatie in handen. Dit is uitstekend nieuws voor president Lincoln, die bovendien op 8 november herkozen wordt. Sherman stoot door richting de zee en neemt de zeestad Savannah in. Zijn leger laat een spoor van vernieling achter in steden, dorpen en op het platteland.
De Amerikaanse Burgeroorlog in 1865 – Het noorden zegeviert
Op 3 februari vindt er een vredesbespreking plaats tussen president Lincoln en de vicepresident van de Confederacy, Alexander Stephens, maar die loopt op niets uit. De situatie is uitzichtloos voor het Zuiden. Het is militair niet langer in staat zich te verdedigen tegen het Noorden, dat over veel meer mankracht en materieel beschikt. Alleen de generaals Lee en Johnston beschikken nog over iets wat op een leger lijkt. Op 25 maart valt Lee een Noordelijk leger aan bij Petersburg, Virginia, maar de aanval loopt op niets uit. De Noordelijken slaan terug en breken door Lee’s linies. Lee moet Petersburg evacueren, evenals Richmond, de kortstondige hoofdstad van de Zuidelijken. Op 3 april marcheren Noordelijke troepen de stad binnen en hijsen de Stars and Stripes. De volgende dag toert Lincoln door de stad en neemt plaats achter het bureau van Confederate President Jefferson Davis. Op 9 april geeft Lee zijn leger over aan generaal U.S. Grant.
Nasleep: de moord op Lincoln
Het Noorden heeft gezegevierd, de Confederatie bestaat niet meer. De Verenigde Staten zijn in ere hersteld. President Lincoln is weer baas in eigen huis. Op 14 april, Goede Vrijdag, wonen hij en zijn vrouw Mary een theatervoorstelling bij in Ford’s Theatre, Washington, D.C. Tijdens een toneelstuk wordt Lincoln in het achterhoofd geschoten door John Wilkes Booth, nota bene een acteur. Hij kon niet verkroppen dat het Zuiden overwonnen was en al helemaal niet dat de slavernij werd afgeschaft. Lincoln overleed de volgende morgen. Minister van Oorlog Edwin Stanton vermoedt een groot complot en denkt niet dat Booth als een lone wolf opereerde. Er volgen tal van arrestaties. Acht mensen verschijnen, tegen de grondwet in, voor een militair tribunaal en er volgen vier doodstraffen. Booth is dan overigens al dood: hij wordt tijdens een klopjacht doodgeschoten in een schuur waarin hij zich had verschanst.
De opvolger van Lincoln, Andrew Johnson, had het niet zo op met de voormalige slaven. Hij wilde ze absoluut geen burgerrechten verlenen, in tegenstelling tot het Congres dat hen politiek en juridisch gelijke rechten wilde geven als blanken. Johnson riep de Zuidelijke staten in 1866 op tegen het amendement te stemmen. Het Congres verdeelde het Zuiden daarop in vijf districten, met aan het hoofd van elk een militaire gouverneur die erop moest toezien dat de zwarten hun burgerrechten ongehinderd konden uitoefenen. Dat was moeilijk genoeg in een vijandige omgeving, waar zwarten hun leven niet zeker waren met de opkomst van de Ku Klux Klan.
Aanbevolen literatuur over de Burgeroorlog in Amerika
Over de Amerikaanse Burgeroorlog zijn boekenkasten vol geschreven. Zeer leesbaar en bedoeld als beknopte introductie is The Penguin Book of the American Civil War van Bruce Catton, een autoriteit op dit gebied. Hou je meer van veel foto’s en andere afbeeldingen met korte teksten, dan is The American Heritage New History of the American Civil War van alweer Bruce Cotton echt iets voor jou. Ook de biografie over Lincoln van Frans Verhagen is een interessante optie om meer te weten te komen over Lincoln in deze periode. In het boek van Wim van der Giesen –Vechten voor het beloofde land lees je meer over de rol van Nederlanders in de Amerikaanse Burgeroorlog.
